Kartuzy po zakończeniu pierwszej wojny światowej i przekazaniu tych ziem Polsce przez niemiecką administrację powiatową nadal pozostawały siedzibą władz powiatowych. Znajdowały się tu instytucje powiatowe: jak Starostwo Powiatowe, Wydział Powiatowy, Komenda Powiatowa Policji Państwowej, Nadleśnictwo, Komisariat Straży Granicznej, Urząd Skarbowy, Inspektorat Kontroli Finansowej, Sąd Powiatowy i Zarząd Urzędu Poczty.
Na tym terenie granicznym - granica państwowa z Niemcami i granica państwowa z Wolnym Miastem Gdańskiem - rozpoczęła się odbudowa niepodległego państwa polskiego. Granice tworzonych powiatów polskich nie różniły się w zasadzie od granic powiatów pruskich. Polski starosta stał na czele powiatu i był powoływany przez Ministra Spraw Wewnętrznych, jednak personalnie i służbowo podlegał wojewodzie. Podobnie jak wojewoda, starosta był przedstawicielem rządu i szefem ogólnej administracji rządowej. Głównym obowiązkiem starosty było utrzymanie ładu i porządku publicznego. Jemu to podlegała Policja Państwowa, której rozkazywał i którą kontrolował. Podlegały mu również sprawy budowlane, ochrona lasów, gospodarka i sprawy weterynaryjne. Starosta nadzorował też działalność organów komunalnych i był przewodniczącym Wydziału Powiatowego (Cz. Biernat, op. cit., s. 92 - 93.).
Mecenas Emil Sobiecki zapisał się na krótko w historii Kartuz jako pierwszy starosta powiatowy. Ten znany i zasłużony działacz polskiego ruchu narodowego na Kaszubach miał zaszczyt witać 1 Pułk Ułanów Krechowieckich w Kartuzach. Wkrótce opuścił nasze miasto i objął funkcję Prezesa Sądu Powiatowego w Starogardzie Gdańskim. Jak wynika z akt archiwalnych, już w dniu 14 marca 1920 r. wychodzące ze Starostwa Powiatowego w Kartuzach pisma podpisywał starosta Franciszek Esden Tempski, który piastował ten urząd do 1921 r.. Po nim - również przez kilka miesięcy 1921 r. i 1922 r. - starostą powiatowym był Wojciech Zawadzki. Na temat obu tych starostów brak jest jednak danych źródłowych. Obaj byli - jak wszyscy starostowie - Polakami nie wywodzącymi się z terenów Kaszub.
Kolejnym starostą kartuskim sprawujący tę funkcję w latach 1922 - 1923 był major Wojska Polskiego Leon Kowalski. Na jego to prośbę przybył z Wejherowa do Kartuz w 1922 r. Jan Bieliński celem utworzenia drukarni i lokalnej „Gazety Kartuskiej”. Pomagał mu syn Stanisław Bieliński, który później został Redaktorem Naczelnym gazety. To ta właśnie gazeta wydawała różne dodatki dotyczące życia i historii Kaszub. Natomiast syn Leona Kowalskiego - Mirosław - oficer Wojska Polskiego - w okresie drugiej wojny światowej został zamordowany przez NKWD w Katyniu (Archiwum Muzeum Kaszubskiego Kartuzy (dalej - AMK Kartuzy), Zbiory akt, Stanisław Bieliński, sygn. Z. 28, f. 4.).
W dniach 27 - 29 kwietnia 1923 r. przebywał w Kartuzach Prezydent RP Stanisław Wojciechowski. W podróży towarzyszyli mu: Generał Władysław Sikorski - ówczesny Prezes Rady Ministrów, Marszałek Sejmu RP Maciej Rataj, Marszałek Senatu Wojciech Trąpczyński, Minister Wojny generał Kazimierz Sosnkowski, dobrze znany ze swej działalności w Drugiej Rzeczypospolitej - Minister Skarbu Władysław Grabski, Prymas Polski Ks. Kardynał Edmund Dalbor oraz inni posłowie i senatorowie. W wygłoszonej w mieście mowie Prezydent Wojciechowski podkreślił wielkie znaczenie Kaszub dla Polski, jako korytarza łączącego ją z morzem. Wezwał Kaszubów do walki gospodarczej dla zdobycia całkowitej niezależności gospodarczej od Niemiec, a szczególnie od zniemczonego Gdańska (T. Bolduan, Trybun Kaszubów. Opowieść o Antonim Abrahamie, Gdańsk 1989, s. 79 - 80.: Por. też: „Pielgrzym” nr 52, 53 z 1923 r..).
Gdy Starostą Powiatowym Kartuskim w latach 1923 - 1929 był Bronisław Ostoja Sędzimir miasto Kartuzy otrzymało swój herb. Było to 10 lipca 1923 r.. Starosta musiał nadzorować, by dekret Ministra Spraw Wewnętrznych Kernika był należycie i zgodnie z prawem wypełniany przez władze Gminy Kartuzy. Okazało się, że gwiazdy znajdujące się na nadanym Kartuzom herbie nie były należycie wykonane. Zamiast gwiazd 5-ramiennych - jak zapisano w oryginale - znalazły się na nowych stemplach miejskich gwiazdy 8 ramienne. Wszystkie stemple - na polecenie Starosty Sędzimira - musiały zostać wycofane i ponownie wykonane w drukarni Jana Bielińskiego w Kartuzach.
Jak poinformował mnie syn ówczesnego Starosty Bronisława Ostoji Sędzimira - Jerzy Ostoja Sędzimir, który jest profesorem Akademii Górniczo-Hutniczej (AMK Kartuzy, Zbiory akt, Bronisław Ostoja Sędzimir, sygn. Z. 22, f. 3 - 4.) w Krakowie , w okresie, gdy Jego ojciec był Starostą w Kartuzach, przekonał on kartuski Sejmik Powiatowy o potrzebie i celowości budowy elektrowni wodnej na rzece Raduni w Rutkach, która dostarczać mogła energię dla powstającej wówczas Gdyni. Następnie brał udział w pracach organizacyjnych przy realizacji tego projektu. Wyrazem uznania zasług w tej inwestycji było zaproszenie go do dokonania uroczystego włączenia pierwszej linii zaopatrującej Gdynię w prąd elektryczny. Nagrodą za jego projekt były oferowane mu za symboliczną opłatę dwie duże parcele na Kamiennej Górze. Starosta kartuski Sędzimir jednak odmówił ich przyjęcia. Ze względu na tragiczne, ale bardzo interesujące losy kartuskiego Starosty pozwolę sobie nieco przybliżyć jego sylwetkę.
Bronisław Ostoja Sędzimir urodził się w 1893 r. we Lwowie. Ojciec jego - także Bronisław - był kwestorem Uniwersytetu Jana Kazimierza w tym mieście, a matka Michalina pochodziła ze Zwolińskich. Późniejszy starosta kartuski Bronisław Sędzimir żonaty był z Ireną z domu Geppert, która zmarła w 1974 r. w Krakowie.
Bronisław Sędzimir studiował prawo na Uniwersytecie Jana Kazimierza, które ukończył po pierwszej wojnie światowej. Brał udział w obronie Lwowa, walcząc na Cytadeli. Natychmiast po uzyskaniu niepodległości przez Polskę podjął pracę w administarcji państwowej. Skierowany do Torunia przybył tam kilka dni po wycofaniu się władz niemieckich i wziął udział w organizowaniu polskich służb cywilnych. W 1923 r. został mianowany przez Ministra Spraw Wewnętrznych Starostą Powiatowym w Kartuzach. W 1926 r. podczas przewrotu majowego dokonanego przez Marszałka Józefa Piłsudskiego opowiedział się po stronie rządowej, za co w 1929 r. został odwołany ze starostwa w Kartuzach i przeniesiony do Urzędu Wojewódzkiego Pomorskiego w Toruniu. W 1931 r. - w wieku ok. 40 lat - został skierowany na emeryturę. Nastepnie pracował w strukturach samorządowych jako kierownik Wydziałów Powiatowych do 1936 r. w Radziechowie, a następnie aż do wybuchu drugiej wojny światowej w Stryju k. Lwowa. W drugiej połowie września 1939 r. przedostał się wraz ze starszym synem Bronisławem - studentem II roku medycyny Uniwersytetu Jana Kazimierza - na Węgry. Pozostał tam do 1946 r. pracując oficjalnie w Czerwonym Krzyżu, a poza tym działając w jednej z placówek wywiadu utrzymujących kontakt władz w Londynie z krajem. W 1946 r. w dramatycznych okolicznościach udało mu się przedostać przez Austrię do amerykańskiej strefy okupacyjnej. Od 1948 r. do swej śmierci w 1982 r. mieszkał w Nowej Zelandii.
Jego starszy syn Bronisław - ur. w 1919 r. we Lwowie - walczył w roku 1940 we Francji. Ukończył medycynę w Wielkiej Brytanii. Przez wiele lat kierował bardzo przez siebie rozbudowanym oddziałem chirurgii mózgu w Walton Hospital w Liverpool. Zginął w 1984 r. w wypadku samochodowym w Chinach.
Młodszy syn Jerzy - ur. w 1924 r. w Kartuzach - w 1940 r. uciekł wraz z matką ze Stryja chroniąc się przed aresztowaniem lub wywozem na zsyłkę. Po ukończeniu wojny studiował w Akademii Górniczo-Hutniczej oraz w Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. W 1995 r. przeszedł na emeryturę jako profesor Akademii Górniczo-Hutniczej.
W 1996 r. profesor Jerzy Sędzimir przyjechał do Kartuz i przekazał dar dla Muzeum Kaszubskiego. Jest to srebrna waza z wyrytym herbem rodzinnym i napisem „W dowód szacunku i wdzięczności za kilkuletnią pracę i starania dla dobra powiatu naszego - Powiatowy Związek Komunalny Powiatu Kartuskiego - Kartuzy w czerwcu 1929 r.”. Waza została wykonana w Gdańsku, a otrzymał ją Jego ojciec - Bronisław Ostoja Sędzimir - gdy odchodził ze stanowiska Starosty Powiatowego w Kartuzach. Zdobi ona dzisiaj ekspozycje Muzeum Kaszubskiego - salę poświęconą życiu założyciela Muzeum Kaszubskiego Franciszka Tredera i jego długoletniego współpracowanika Franciszka Brzezińskiego. Waza usadowiona jest obok kryształowego pucharu z naszym polskim godłem narodowym, na którym dumnie widnieje napis innego wielkiego ofiarodawcy: Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Lecha Wałęsy. Obok wyeksponowany został kolejny dar - wazonik z chińskiej porcelany. Przekazany on został w lutym 1998 r. przez odwiedzającego nasze Muzeum Konsula Generalnego Chińskiej Republiki Ludowej.
Następni Starostowie Powiatowi Kartuscy po Ostoi Sędzimirze to Henryk Bienkiewicz urzędujący w latach 1929 - 1931 oraz Jerzy Czarnocki sprawujący władzę w latach 1933 - 1937. Na temat ich życia i działalności brak jest wiarygodnych informacji. Starosta Czarnocki uznawany był nawet za wroga Kaszubów. Z jego jednak inicjatywy został wybudowany w mieście w 1934 r. stadion miejski. Chciał on również na podkartuskiej Złotej Górze (210 m. npm) wystawić pomnik ku czci wojewody pomorskiego Kirtiklisa - stąd też miejsce to nazywano Wzgórzem Kirtiklisa. Jednak przedsięwzięcia tego nie zrealizował ze względu na wcześniejsze, nagłe odwołanie ze stanowiska.
Ostatnim Starostą Powiatowym w Kartuzach przed wybuchem wojny był mgr Jan Belina. Okres jego urzędowania obejmował lata 1937 - 1939. Był dobrym organizatorem - i chociaż nie wywodził się z Kaszub - był lubiany i szanowany przez mieszkanców powiatu. Był człowiekiem skromnym, prawym, który zasłużył sobie na to, aby po latach przybliżyć i przypomnieć Jego sylwetkę. Córka Starosty Jana Beliny Bolesława Wasilewska przesłała mi wspomnienia o swym ojcu wraz z dokumentami, które zachowały się po okresie ostatniej wojny.
Jan Belina urodził się 20 grudnia 1890 r. w Zarszynie (dawna Galicja, obecnie województwo krośnieńskie - Bieszczady). W tej miejscowości ukończył szkołę podstawową, następnie uczęszczał do gimnazjum w Sanoku, gdzie zdał egzamin maturalny. Po maturze był słuchaczem wydziału prawa i nauk politycznych C. K. Uniwersytetu we Lwowie. Studia ukończył z tytułem magistra prawa.
W czasie I wojny światowej walczył jako oficer i dostał się do niewoli rosyjskiej. Po wojnie pracował jako referendarz w Starostwie w Rzeszowie, skąd po kilku latach został przeniesiony do Grudziądza na stanowisko wicestarosty, a następnie do Kartuz na stanowisko Starosty Powiatowego.
Po wybuchu II wojny światowej w 1939 r. cała rodzina musiała opuścić Kartuzy i pociągiem ewakuacyjnym - pod ciągłym bombardowaniem Niemców - dojechała do miejsca przeznaczenia - Chełma Lubelskiego. Tam spotkała się z Ojcem, który w ostatniej chwili opuścił Kartuzy i dotarł szczęśliwie do Chełma (AMK Kartuzy, Zbiory akt, Jan Belina, sygn. Z. 27, f. 4.).
Stąd rodzina Starosty Jana Beliny udała się przez Sarny, Równe do Lwowa i tu zastała ją wkraczająca Armia Rosyjska. Następnie udała się do rodziny do Drohobycza, gdzie przeżyła dalsze kilka miesięcy.
Jak dalej wspomina B. Wasilewska: „(...) Musieliśmy opuścić i to miasto, gdyż groziła nam wywózka na Sybir. W ostatniej chwili przeszliśmy most na Sanie w Przemyślu na stronę okupowaną przez Niemców. Po krótkiej kwarantannie pojechaliśmy w rodzinne strony - do Zarszyna. By mieć z czego żyć pracowaliśmy fizycznie w gospodarstwie rolnym. Ojciec nasz do końca wojny musiał ukrywać się w lasach bieszczadzkich, ponieważ poszukiwało Go gestapo jako oficera polskiego. Na skutek donosu groził mu Oświęcim.
Po zakończeniu wojny wróciliśmy do Kartuz. Ponieważ czasy zmieniły się Ojciec nasz nie mógł już wrócić na swoje stanowisko. Początkowo pracował jako członek Zarządu w spółdzielczości, potem w Urzędzie Wojewódzkim w Gdańsku. W tym czasie, wskutek przeżyć wojennych, poważnie chorował na serce.
Ojciec cieszył się ogólnym szacunkiem, był człowiekiem uczciwym, sumiennym i wielkim patriotą. Ojciec nasz miał kilka odznaczeń, m. in. Krzyż Virtuti Militari(...) (Ibidem, f. 4 - 5.).
Po wojnie ówczesne władze miejskie i powiatowe nie chciały skorzystać z Jego usług i nie zaproponowały mu pracy. Starosta Jan Belina zmarł w dniu 12 października 1948 r. i pochowany został na Cmentarzu Parafialnym w Kartuzach.