1. Rzeźby figuralne z XVII w. przedstawiające św. Brunona i Johannesa Deterhusa wykonane przez mnichów kartuskich w Kartuzach i dokumentacja historyczna ekspozycji
Prezentowana wystawa zorganizowana została w 2002, a uzupełniona w 2004 r., jest kompilacją tradycji i współczes-ności. Głównym celem wystawy jest unaocznienie dziejów zakonu kartuzów z jednej strony – z drugiej natomiast – wykazanie polskich dążeń narodowych Kaszubów – w prze-szłości i obecnie.
Dzieje te – najdawniejsze i te nam współczesne – aczkol-wiek różniące się od siebie – łączył w konsekwencji jeden wspólny cel – mianowicie wiara w Boga i utrwalanie wiary katolickiej na Kaszubach i wśród Kaszubów.
Taka też jest misja prezentowanej wystawy. Wynika z niej jasno jeden niepodważalny fakt – ponadnarodowy charakter i siła wiary katolickiej. Niezależnie bowiem od tego, czy mnisi kartuscy byli Niemcami, Kaszubami, Słowianami – Polakami – fakt pozostał faktem, że kultywowana jest tradycja katolicka.
Po zwiedzeniu prezentowanej ekspozycji wynosi się wrażenie, że od wieków Kaszubi są narodem związanym historycznie z zakonem kartuzów i wiarą katolicką, a z drugiej strony – z Polską. Jest zamiarem naszej ekspozycji – złamać wielowiekowy stereotyp, że Kaszuba to Niemiec – a unaocznić fakt, że Kaszuba – to Polak, zaś Polak to Katolik.
Głównymi eksponatami na prezentowanej wystawie są dwie rzeźby figuralne kartuskie wykonane w pracowni zakon-ników kartuskich, a pochodzące najpóźniej z XVII w. (Księga inwentarzowa muzealiów etnograficznych Muzeum Kaszubskiego w Kartuzach założona przez Franciszka Tredera w początkach lat pięćdziesiątych, poz. 21 i poz. 22. W latach siedemdziesiątych księga została przepisana i eksponaty te znajdują się pod poz. E. 381/MKK oraz E.372/MKK).
Obie rzeźby o wysokości 1 m. wykonane zostały z drewna dębowego, polichromowane, wyobrażają postacie zakonników kartuskich – założyciela zakonu kartuzów w La Grande Chartreuse w 1084 r. św. Brunona – oraz – pierwszego rektora i przeora „Raju Maryi” – Johannesa Deterhusa – Saksoń-czyka, przybyłego na Kaszuby z Pragi Czeskiej w 1381 r.
W okresie drugiej wojny światowej rzeźby przechowywano w ziemi – na cmentarzu. Pochodzące z przedwojennego Wydziału Powiatowego w Kartuzach przekazał Fran-ciszkowi Trederowi w 1946 r. Wydział Kultury Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Kartuzach (Ibidem.).
Kolejną rzeźbą na prezentowanej ekspozycji jest figura św. Jana Nepomucena pochodząca z kapliczki przydrożnej z Go-ręczyna.
Istotą ekspozycji jest dokument historii nam współczesnej - będącym kompilacją tradycji i współczesności – który stwierdza patronat św. Brunona nad miastem Kartuzy.
Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów
Congregatio de Cultu Divino et Disciplina Sacramentorum
Prot. 2407/01/L
Dla Diecezji Pelplińskiej
Duchowieństwo i wierni Kartuz szczególnym i nieprzerwalnym kultem otaczali i nadal otaczają św. Brunona, który, odrzucając światowy przepych i gardząc wszelkimi dobrami ziemskimi, stał się wyjątkowym przewodnikiem życia ascetycznego.
Stąd też Jego Ekscelencja Ks. Jan Bernard Szlaga, Biskup Pelpliński, wnikając w powszechne odczucie mieszkańców Miasta, w tym także władz świeckich, zgodnie z prawem potwierdził wybór św. Brunona jako niebieskiego Patrona u Boga tej miejscowości. Zatem właśnie, pismem z dnia 17 grudnia 2001 roku usilnie prosi, ażeby wybór Patrona i potwierdzenie wyboru zyskało oficjalne uznanie, zgodnie z zasadami ustanawiania Patronów i w myśl zasad „Instrukcji o kalendarzach wspólnot partykularnych i o własnych formularzach Liturgii Godzin i Mszy Świętych” (n. 30)
Przeto Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, na mocy uprawnień otrzymanych od Papieża Jana Pawła II, po rozważeniu tego, co zostało przedstawione, uznając, że wybór Patrona i jego potwierdzenie dokonało się zgodnie z wymogami prawa, uroczyście stwierdza, że św. Brunon jest niebieskim u Boga Patronem Kartuz, a z tym łączą się wszystkie prawa i przywileje liturgiczne z tego wynikające.
Wyklucza się wszelkie postanowienia temu przeciwne.
Wystawiono w siedzibie Kongregacji Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, dnia 10 stycznia 2002 r.
+ Francesco Pio Tamburrino, + Mario Marini, Podsekretarz. Podpis nieczytelny
Arcybiskup Sekretarz:
Podpis nieczytelny
Uwierzytelnienie i tłumaczenie
Pieczęć okrągła
Jan Bernard Szlaga
Biskup Pelpliński
Podpis nieczytelny
Uzupełnieniem ekspozycji są kolorowe grafiki wykonane przez Studio Graficzne Terra Nostra z Warszawy, a przedstawiające:
1) szczegółowy plan i rozmieszczenie zabytków Watykanu w oryginalnym brzmieniu włoskim – Citta Del Vaticano.
2) szczegółowy plan Jerozolimy – z zaznaczeniem obiektów historycznych kultu religijnego.
2. Obiekty muzealne przedstawiające wizerunek Kaszubów i ich tradycyjny stosunek do polskości i wiary katolickiej
Ważnym dla Kartuz i Muzeum Kaszubskiego oraz kompilacji dziejów zakonu kartuzów i Kaszub obiektem historii współczesnej jest wyeksponowany na wystawie list Jego Ekscelencji Wiesława Alojzego Meringa – Biskupa Włocławskiego – rodowitego Kaszuby z powiatu kartuskiego – z okolic Żukowa z dnia 5.05.2003 r. skierowany do mgr Norberta Maczulisa – dyrektora Muzeum Kaszubskiego im. Franciszka Tredera w Kartuzach.
IUSTITIA, PAX ET GAUDIUM
+ Wiesław Alojzy Mering
Biskup Włocławski
Drogi Panie Dyrektorze,
Pragnę niniejszym najserdeczniej podziękować
za wszystkie znaki pamięci i przyjaźni;
za życzenia i wszelkie przejawy życzliwości związane
z dniem moich święceń biskupich oraz Ingresu.
Świadom wielkości i wyjątkowości zadań,
których się podejmuję, jestem spokojniejszy
wiedząc o modlitwie i towarzyszącej mi serdeczności
ze strony moich Przyjaciół !
Niech Bóg nagrodzi wszelkie okazane mi dobro
z właściwą sobie hojnością!
Zapewniam o moim najgłębszym szacunku
(Własnoręczny dopisek)
życząc mojej rodzinnej ziemi Bożego Błogosławieństwa
(podpis nieczytelny)
Włocławek 5.05.2003 r.
Przypomnieć w tym miejscu należy interesujący dla naszych rozważań fakt, iż sufragan włocławski Stefan dokonał konsekracji kościoła zakonu kartuzów w dniu 7 października 1403 r., zaś święcenia biskupie i Ingres biskupa włocławskiego Wiesława odbył się w dniu 26 kwietnia 2003 r., a więc – 600 lat później.
Nie potrafimy jednak wyjaśnić, czy jest to jedynie zesta-wienie dat, czysty przypadek, czy też celowe zamierzenie, a może po prostu przeznaczenie, bo na Kaszubach mawia się często, że „wszystko od Boga namienione”, zaś Ojciec Paul z La Grande Chartreuse mawia, iż „Pan Bóg czasami też miewa humory”.
Wcześniej ks. dr Wiesław Mering był Rektorem Wyższego Seminarium Duchownego w Pelplinie i brał czynny udział w Spotkaniach Pelplińskich.
Kolejne pismo prezentowane na wystawie pochodzi z Watykanu i skierowane jest do Autora – dyrektora Muzeum Kaszubskiego im. Franciszka Tredera w Kartuzach. Przypomnieć należy, że w czerwcu 1953 r. odwiedził Kartuzy i Kościół Poklasztorny – młody duszpasterz akademicki z Krakowa Karol Wojtyła.
SEKRETARIAT STANU Sekcja Pierwsza – Sprawy ogólne
N.542.300 Watykan, 20 listopada 2003 r.
Szanowny Panie,
Jego Świątobliwość Jan Paweł II wyraża wdzięczność za życzenia nadesłane z okazji 25. rocznicy wyboru na Stolicę św. Piotra oraz za modlitwę i wszelkie dary duchowe, składane w Jego intencji, a także za załączone opracowanie i książeczkę.
W jubileuszowej homilii Ojciec Święty powiedział: „Podczas inauguracji pontyfikatu prosiłem: Pomóżcie Papieżowi i wszystkim, którzy pragną służyć Chrystusowi, a mocą Jego władzy – służyć człowiekowi i całej ludzkości. Dziś, gdy wraz z Wami dziękuję Bogu za te dwadzieścia pięć lat działania Jego łaski, odczuwam szczególną potrzebę wyrażenia wdzięczności Wam, drodzy Bracia i Siostry w Rzymie i na całym świecie, którzy na różne sposoby odpowiadaliście i odpowiadacie na tę prośbę. Jeden Pan Bóg potrafi zliczyć ile modlitw, ile cierpień i ofiar poświęcano, aby wesprzeć moją posługę Kościołowi; ile życzliwości, dobrych słów i oznak jedności podtrzymywało mnie na duchu każdego dnia. Niech dobry Bóg obficie Wam to wynagrodzi! Proszę Was, nie ustawajcie w tym wielkim dziele miłości dla Następcy św. Piotra. Raz jeszcze proszę pomóżcie Papieżowi i wszystkim, którzy pragną służyć Chrystusowi, służyć człowiekowi i całej ludzkości” (Plac św. Piotra, 16 października 2003).
Słowa te Ojciec Święty kieruje w sposób szczególny do swoich Rodaków. Wdzięczny za pamięć i duchową łączność, poleca miłosierdziu Bożemu Pana i Jego Najbliższych oraz z serca udziela swego Apostolskiego Błogosławieństwa.
Z Chrystusowym pozdrowieniem
Mons. Gabriele Caccia – Asesor
Kolejnym obiektem muzealnym jest oryginalny habit mnicha kartuskiego, przywieziony z La Grande Chartreuse w maju 2004 r. Ta część ekspozycji stanowi ważny czynnik prezentacji i budzi – co jest zupełnie zrozumiałe – wielkie zainteresowanie zwiedzających.
Poniżej, w jednej z gablot prezentujemy naczynia użytkowe mnichów kartuskich. Są to oryginalne talerze gliniane, sztućce drewniane, jakimi posługują się dziś mnisi kartuscy. Obiekty muzealne zostały sprowadzone z La Grande Chartreuse.
W kolejnej gablocie prezentujemy zdjęcia i pocztówki klasztoru La Grande Chartreuse oraz materiały archiwalne i publikacje tej kartuzji, oryginalny różaniec wykonany przez kartuza z kartuzji włoskiej oraz kopię listu gratulacyjnego papieża Jana Pawła II skierowanego do przeora klasztoru w La Grande Chartreuse i wszystkich kartuzów na świecie z okazji 900 rocznicy śmierci św. Brunona.
Ważnym dokumentem historycznym jest pismo przeora Wielkiej Kartuzji skierowane do mieszkańców Kartuz i Ziemi Kaszubskiej zamieszczonego na końcu pracy. Jest to pierwszy dokument kartuski od momentu likwidacji zakonu kartuzów w Kartuzach w 1823 r..
Innym obiektem prezentowanej wystawy jest obraz olejny na płótnie pędzla Janiny Kręckiej, a przedstawiający Kaszubę twórcę polskiego hymnu narodowego Józefa Wybickiego – powstały na zamówienie Muzeum Kaszubskiego w Kartuzach w 2000 r..
Trudno jest pisać o generale Józefie Wybickim – którego cała Polska i cały świat – zna z tego, że jest twórcą słów do polskiego hymnu narodowego. Wcześniej jednak – o czym wie niewielu – był posłem powiatu mirachowskiego, później współorganizatorem i wychowawcą Legionów Polskich we Włoszech, a następnie współtwórcą i obrońcą Księstwa Warszawskiego oraz samodzielności Królestwa Polskiego (Biografię twórcy Mazurka Dąbrowskiego opracował i wydał drukiem W. Zajewski, Józef Wybicki, Warszawa 1983.: J. Wybickiemu poświęcone jest także Muzeum Hymnu Narodowego w Będominie, w miejscowości narodzin tego wielkiego Kaszuby – Polaka.). Był to więc jednoznaczny – historyczny – wkład Kaszuby do dążeń i walk narodowowyzwoleńczych narodu polskiego.
Kolejnym unaocznieniem polskości Kaszub i Pomorza jest Zdjęcie Kaszubów – rodzinna fotografia Kaszubów, do której pozowało ok. 5 tysięcy osób zebranych na Rynku w Kartuzach w dniu 18 sierpnia 2001 r.. Na zdjęciu widoczni są przedstawiciele elit politycznych naszego kraju z Marszałkiem Sejmu Maciejem Płażyńskim i Wicemarszałkiem Senatu Donaldem Tuskiem, Kaszubą, obecnym premierem RP, oraz innymi działaczami AWS – Akcji Wyborczej Solidarność, przedstawiciele oddziałów Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego, władze samorządowe Kartuz, gmin pomorskich oraz powiatów kaszubskich.
W wystawę wplecione są też fotografie – założyciela i patrona Muzeum Kaszubskiego – Franciszka Tredera oraz długoletniego przewodnika i starszego kustosza tegoż muzeum – Franciszka Brzezińskiego, który przepracował w muzeum 47 lat.
Uzupełnieniem wystawy są barwne fotografie wykonane z lotu balonem przez fotografika kartuskiego Artura Sochę w 2003 r. Przedstawiają one kartuską Kolegiatę p.w. WNMP, tereny Kaszub oraz dzielnice miasta Kartuzy.
Wystawę zamyka wpis Prezydenta RP Lecha Wałęsy, który w 1995 r. odwiedził Muzeum Kaszubskie w Kartuzach.
Na pamiątkę mojego pobytu
w Muzeum Kaszubskim im. Franciszka Tredera w Kartuzach
z podziękowaniem i życzeniami dalszego rozwoju.
To właśnie Muzeum jest dowodem tożsamości Kaszubów i cząstką naszej kultury narodowej.
Prezydent
Rzeczypospolitej Polskiej
Lech Wałęsa
Kartuzy, dnia 16 lipca 1995 r.
