Tej pòdniósł ze stołu zwiniãté w długą rurã płótno, a czej je rozwinął, ùzdrzôł jem je pòrësowóné
kropkama dużima i môłima plachcama różny krôsë i dłudżima żmijowatima drogama. Òn wzął,
zawiesył płótno na scanie i sã zapitôł:
- A wiész të, co to jesta?
Ale jô so przëbôcził, żem ù ksãdza na nôùce widzôł taczé risunczi, czej òn mie gwòli mòji skażony
gôdczi ùcził òsóbno w swòji jizbie. Tedem òdrzekł:
- To je gwësno wizerënk jaczégò kraju.
- To je wizerënk naszi òjczëznë! - rzekł pón Józef.
Pòtim kôzôł mie blëżi przëstąpic i jął wëkładac:
- Te dwie krąconé czôrné drodżi, co jidą z pôłniô kù nocë to dwie wiôldżé rzéczi: na wschòdze
słuńca Wisła, na zôchòdze Òdra. Tam, chdze Wisła bieżi w mòrzé, môsz Gduńsk, tam, chdze Òdra,
môsz Szczecëno. Zdrzë, jak linijô mòrzô pòdbiégô tãpim klinã do ùscô Òdrë i bôczë, że
przeszedłszë rzékã tã na lewi brzég, wiedno jesz stojisz na dôwny zemi kaszëbsczi. Bò òna sã
cygnie pò górach bôłtëcczich jaż bezmała tãdë, chdze stoji Berlin, stolëca Niemców, i miasto
Roztoka, niedalek mòrzô. Òd pôłniô sznur Wartë i Notecë, jaż do kòlana Wisłë przë Fòrdonie, a òd
nocë mòrzé: to stôrodôwné granice naszi zemi kaszëbsczi. Na pôłnié zemia sã z nią łączi pòlskô, z
chtërną wòlą ksążąt najich i narodu jedną twòrzëłasma Rzeczpòspòlitą.
Jô ze zdzëwienim patrzôł i słëchôł, bòm sobie nigdë nie ùwôżôł, żebë kraj Kaszëbów béł jaż taczi
dużi. A òn mówił dali:
- Taczi dużi béł nasz kraj i wiele w nim żëło lëdu i panów i ksążãta włôsny nima rządzëlë. A bëlë
Kaszëbi bògati na lądze i òkrãtama włôsnyma jezdzëlë pò mòrzu i wòjsk żelôznych wiedlë
rejimeńtë i mielë wòlą. Bùdowelë wse i miasta. Cëzëch przëjimelë gòscynnie a nieprzëjôceli ùmielë
pòbic i wënëkac z kraju. - Tak ma wëzdrzała dôwni, szescset lôt nazôd. A dzys co mómë?
I przëkrił dwùma rãkama plachc na wizerënkù i rzekł:
- Tëlé nóm òstało z dôwny chwałë.
Mie, chtërnémù nicht jeszcze taczi wiédzë nie dôł, żôl sã zrobiło, że naju plemiã jaż tëlé stracëło i
jem sã pitôł:
- Jakùż to bëło mòżno?
- Naszedł nieprzëjôcel òd zôchòdu słuńca i ùriwôł jim kraj za krajã, wiedno jidącë na zôchód
słuńca. Tak przeszedł Òdrã i mòrził so nôparce kù Wisle i doparł swégò.
- A czemùż sã naszi nie òbronilë?
A pón Józef długò przemiszlôł i kù reszce pòwiedzôł tak:
- Pitôsz sã, czemù naszi sã nie òbronilë. - Wiãcy niże jedna przëczëna sã zeszłë, bë wëwòłac taczi
straszny skùtk. Ale strzód tich przëczin jedny nie bëło i to ti, żebë jim zbiwało na dzyrskòscë,
dëchù, broni, mòcë. Bëlë bitni i òdwôżni na lądze i mòrzu a mielë spòsób bògati. A jednak
stracëlë...