Wyniki działalności PZGS były uzależnione nie tylko od własnej operatywności, ale również od stanu organizacyjnego i wyników pracy zrzeszonych Gminnych Spółdzielni. Ich stan był różny pod wzglądem realizacji zadań statutowych^ wyników finansowych.

Wzmagający się ucisk narodowy dyktował kierunki rozwoju spółdzielczości polskiej. Na terenach Poznańskiego i Pomorza po­dejmowano działania zmierzające do organizowania banków ludowych i zakładania spółdzielni rolniczo handlowych. Historycy ruchu spółdzielczego uważają Poznańskie za kolebkę polskiej spółdzie­lczości. Społeczny klimat dla spółdzielczości na wsi przygoto­wały kółka włościańskie, zakładane i kierowane przez Maksymilia­na Jackowskiego (1815-1905) - wzór czerpano z Zachodu.

Spółdzielczość rozpoczęła rozwijać się pod koniec XVIII wie­ku w Anglii, Francji, Włoszech i innych krajach Europy Zachodniej.

W początkach XIX wieku wzrosło znaczenie i rola polityczna Kartuz, gdy na skutek reformy pruskiej administracji w 1818 r. stały się siedzibą powiatu.